Tìm giải pháp thích ứng biến đổi khí hậu ở ĐBSCL

Tại diễn đàn “Quản lý thích ứng trong ứng phó với biến đổi khí hậu ở Đồng Bằng sông Cửu Long” mới đây, các nhà khoa học bàn những giải pháp ứng phó với biến đổi khí hậu trong sự nghiệp phát triển bền vững vùng Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL).


Cuộc họp lần 3 của Diễn đàn Bảo tồn Thiên nhiên&Văn hoá vì sự Phát triển Bền vững Đồng bằng Sông Cửu Long với chủ đề “Quản lý thích ứng trong ứng phó với biến đổi khí hậu ở đồng bằng sông Cửu Long” nhằm nâng cao nhận thức cộng đồng về quản lý thích ứng đối với những vấn đề về bảo tồn đa dạng sinh học, văn hóa truyền thống và ứng phó với biến đổi khí hậu trong sự nghiệp phát triển bền vững vùng ĐBSCL nói riêng và của cả nước nói chung.

Tại Bến Tre, trong ngày đầu tiên của diễn đàn lần thứ 3, nhiều báo cáo tham luận liên quan tới các vấn đề trong lĩnh vực kinh tế (nông nghiệp, công nghiệp, thủy sản), văn hóa và môi trường tự nhiên của ĐBSCL đã được trình bày với nhiều phản hồi, thảo luận từ phía các đại biểu tham dự.

Đặc biệt, diễn đàn không chỉ thu hút sự tham gia của các nhà khoa học, chuyên gia kinh tế mà còn cả của người dân và cán bộ địa phương tới giới thiệu các mô hình nông thôn mới có tính thích ứng cao như mô hình nông lâm, thủy sản và du lịch bền vững. Ngoài ra, vấn đề thích ứng của ĐBSCL đối với biến đổi khí hậu cũng là một trong những trọng tâm của các chủ đề thảo luận.

Ông Hoàng Việt, chuyên gia bảo tồn nước ngọt của WWF Việt Nam, chia sẻ: “Sau ba năm tổ chức, diễn đàn đã thực sự là một nơi để tất cả mọi người, từ nhà khoa học, chuyên gia cho đến những người dân lao động địa phương, chia sẻ những mối quan tâm, những vấn đề đáng lo ngại hiện nay tại khu vực ĐBSCL. Những ý kiến tham luận và đóng góp của các đại biểu trong diễn đàn sẽ là những thông tin vô cùng hữu ích và thiết thực cho các nhà lãnh đạo và hoạch định chính sách khi đưa ra những quyết định quan trọng cho khu vực.”

Trong ngày thảo luận tiếp theo, diễn đàn sẽ tiếp tục thảo luận về các giải pháp, định hướng dành cho các vấn đề cấp bách hiện nay trong khu vực với sự tham gia chủ yếu là các nhà khoa học, nhà quản lý và hoạch định chính sách, doanh nghiệp. Đồng thời, phương hướng và kế hoạch thực hiện việc xây dựng hồ sơ khu dự trữ sinh quyển cửa sông châu thổ thuộc ba tỉnh Bến Tre, Trà Vinh, và Sóc Trăng cũng sẽ được thống nhất trong cuộc họp lần này.

Theo các nhà khoa học, mực nước biển tại Việt Nam sẽ dâng cao khoảng 1 mét trong thế kỷ tới. Nếu không có biện pháp chống lũ lụt bổ sung thì hàng năm, khoảng 90% khu vực ĐBSCL sẽ bị ngập lụt. Chính vì vậy mà Chính phủ Việt Nam nhấn mạnh tầm quan trọng của quản lý vùng ven biển và lưu vực sông Cửu Long, đồng thời cho đây là thách thức lớn nhất đối với sự phát triển bền vững và đó cũng là lý do Việt Nam đã sớm thông qua Chương trình Mục tiêu Quốc gia Ứng phó với Biến đổi Khí hậu&Nước Biển dâng.


Dưới sự ủng hộ của ban chỉ đạo Tây Nam Bộ và sự hợp tác chặt chẽ giữa Ủy ban Quốc gia Chương trình Con người&Sinh quyển (MAB/UNESCO) và ủy ban nhân dân các tỉnh trong vùng ĐBSCL, diễn đàn đã thu được những kết quả tích cực từ lần tổ chức lần đầu tiên vào năm 2009 tại thành phố Cần Thơ và lần thứ hai tại tỉnh Kiên Giang năm 2010.

Diễn đàn Bảo tồn ĐBSCL là một sáng kiến của WWF, được tổ chức thường niên, nhằm “Thúc đẩy sự tham gia của tất cả các bên liên quan vào quá trình ra quyết định về quản lý, bảo tồn và phát triển tài nguyên thiên nhiên và văn hoá vì sự phát triển bền vững ở Đồng bằng sông Cửu Long, đảm bảo sinh kế của người dân nông thôn, bảo tồn tính toàn vẹn của các hệ sinh thái đất ngập nước trong khu vực

ến Tre được xác định là một trong các tỉnh của Việt Nam chịu ảnh hưởng của biến đổi khí hậu. Hiện Bến Tre đang chịu tác động, ảnh hưởng biến đổi khí hậu rõ nét, nắng nóng kéo dài, nhiệt độ tăng, nước biển dâng cao, mặn theo các cửa sông chính xâm nhập sâu vào đất liền, nước ngọt phục vụ sinh hoạt thiếu trên diện rộng, vườn cây ăn trái đặc sản của tỉnh bị mặn xâm nhập, nguy cơ xảy ra ô nhiễm nguồn nước… Tỉnh đã thành lập Văn phòng thích ứng biến đổi khí hậu. Ông Erik H.J. Keus, cố vấn của Danida (chương trình hợp tác phát triển Việt Nam-Đan Mạch) hiện đang hỗ trợ triển khai Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó biến đổi khí hậu tại tỉnh. Phóng viên đã phỏng vấn ông Erik H.J. Keus xung quanh nội dung này.


Ông Erik H.J.Keus (người bên phải) nhận huy chương của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.
Xin ông giới thiệu sơ nét về bản thân?
Tôi họ Keus, tên chính thức là Hendrik Jan, thường được gọi là Erik. Tôi đến từ đất nước Hà Lan. Hiện tôi 50 tuổi, có vợ và hai con sống ở thành phố Hồ Chí Minh. Tôi thường về thăm họ trong ngày cuối tuần. Tôi là cố vấn cấp tỉnh cho chương trình thích ứng biến đổi khí hậu, làm việc cho Chính phủ Đan Mạch và được phân công để tư vấn về thích ứng biến đổi khí hậu cho Văn phòng thường trực Chương trình mục tiêu quốc gia tại Bến Tre. Tôi đã hơn 20 năm kinh nghiệm trong hợp tác kỹ thuật. Tôi đã làm việc với tổ chức Nông Lương của Liên Hợp Quốc ở Zambia, Mexico và Indonesia; làm việc cho Chính phủ Đan Mạch (Danida) tại Bangladesh. Gần đây nhất, tôi làm việc cho Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tại Hà Nội. Vào ngày 3-3-2011, tôi được Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tặng huy chương, với thành tích có nhiều đóng góp trong lĩnh vực nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản. Trong thời gian làm việc tại Hà Nội, tôi đã phối hợp chặt chẽ với các Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn 9 tỉnh của Việt Nam, trong đó có Bến Tre. Tôi rất thích môi trường và sự hiếu khách của người dân Bến Tre. Vì vậy, tôi rất vui được về làm việc tại đây.
* Xin được biết vì sao, Bến Tre được chọn thí điểm Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với biến đổi khí hậu?

Bến Tre là một trong hai tỉnh được chọn thí điểm cho Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với biến đổi khí hậu (tỉnh thí điểm khác là Quảng Nam). Bởi, nơi đây là điển hình cho các tỉnh khác trong khu vực đồng bằng sông Cửu Long, một khu vực rất quan trọng ở Việt Nam; lý do khác nữa là sự hợp tác tốt đẹp giữa UBND tỉnh Bến Tre và Đại sứ quán Đan Mạch, quan trọng nhất là nhiều chuyên gia nhận định Bến Tre sẽ là một trong các tỉnh của Việt Nam bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi biến đổi khí hậu.

Tôi xin nói rõ, biến đổi khí hậu là do sự gia tăng nhiệt độ của trái đất. Nhiệt độ đang tăng lên vì sức nóng của mặt trời không thể thoát ra từ trái đất nhiều như trước. Điều này là do sự gia tăng khí nhà kính quanh trái đất, chuyển động như một cái chăn quanh trái đất. Những tấm chăn ngày càng dày hơn và chúng ta ngày càng nóng hơn. Nếu chúng ta giảm phát thải, biến đổi khí hậu sẽ giảm hơn. Nhưng điều này không chỉ phụ thuộc vào những người dân ở Việt Nam mà tất cả các nước trên thế giới phải làm như vậy, vì tấm chăn bao trùm cả trái đất. Khí nhà kính sinh ra từ việc đốt than, hình thành hàng triệu năm từ các loại cây đã chết. Vì vậy, các khí nhà kính đã được đưa ra khỏi không khí, ẩn bên trong than hàng triệu năm và bây giờ sẽ trở lại vào không khí rất nhanh và sẽ gây ảnh hưởng.

* Biến đổi khí hậu ảnh hưởng như thế nào đến một quốc gia ?
Biến đổi khí hậu gây ra nhiều hậu quả. Khi trái đất nóng hơn, băng đang tan chảy và có nhiều nước ra biển, nước biển sẽ cao hơn. Vì vậy, trong tương lai nước biển có thể quá cao, nó sẽ tràn vào đất liền nếu không có đê. Nhiệt độ cũng ảnh hưởng đến mưa, gió, bão mạnh diễn ra. Những điều đó, chúng ta có thể được nhìn thấy ở Việt Nam và các nước khác. Mặc dù trong một vài mùa mưa, mưa sẽ nhiều hơn nhưng vào mùa khô ít mưa như vậy sẽ gây ra vấn đề hạn hán. Một tác động khác quan trọng đối với Bến Tre là sự gia tăng các cơn bão. Bởi vì, ít mưa và nước biển dâng cao hơn, nước mặn dễ dàng xâm nhập sâu vào đất liền. Điều quan trọng là người nghèo ở Bến Tre sẽ bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi biến đổi khí hậu. Người nghèo không có nhà vững chắc, họ không có tiền tiết kiệm để sử dụng trong trường hợp thiên tai, sản xuất năng suất thấp và khả năng thích ứng cũng thấp. Vì vậy, mục tiêu của chương trình đặc biệt là giúp đỡ người nghèo ở các vùng bị ảnh hưởng nhiều nhất.
* Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó biến đổi khí hậu được triển khai tại Bến Tre như thế nào?

Các hậu quả của biến đổi khí hậu đang ảnh hưởng đến Bến Tre. Chính phủ Đan Mạch đã hỗ trợ Bến Tre phát triển cách thức để chuẩn bị ứng phó và thích ứng với biến đổi khí hậu, quyết định hỗ trợ này được thông qua Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với biến đổi khí hậu, được điều phối bởi Bộ Tài nguyên và Môi trường ở cấp Trung ương và Sở Tài nguyên và Môi trường cấp tỉnh. Sở Tài nguyên và Môi trường Bến Tre đã thành lập Văn phòng thường trực để phối hợp với các sở, ngành khác trong tỉnh như Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Sở Tài chính, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Sở Y tế, Sở Giao thông vận tải và Sở Xây dựng…để triển khai thực hiện chương trình.

Một tác động quan trọng của biến đổi khí hậu là sự gia tăng độ mặn ở các con sông và nước ngầm, do sự gia tăng mực nước biển; độ mặn sẽ ảnh hưởng đến chất lượng nước uống. Vì vậy, chương trình sẽ hỗ trợ cho việc tăng khả năng có nước uống. Điều này có thể được thực hiện bằng cách xây dựng nhiều nhà máy xử lý nước và cải thiện biện pháp thu trữ nước mưa. Nước mưa là một nguồn rất tốt về chất lượng và chi phí thấp. Độ mặn ảnh hưởng đến nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản, điều quan trọng là thay đổi phương pháp, để phát triển nhiều loại cây trồng, các loài cá khác nhau. Chương trình sẽ hỗ trợ nghiên cứu và chuyển giao các kiến ​​thức về công nghệ mới cho nông dân.

Hầu hết, biến đổi khí hậu bắt đầu các cuộc cách mạng công nghiệp 100 năm trước. Việt Nam chỉ gần đây sử dụng nhiều dầu hơn. Đây là một con số thấp, so với các nước ở Châu Âu hoặc Mỹ. Vì vậy, chúng ta có thể nghĩ rằng Việt Nam không giảm thiểu sử dụng dầu và điện. Tuy nhiên, chúng ta thấy rằng giá dầu sẽ cao hơn và có đôi khi rơi vào tình trạng thiếu điện. Một ý tưởng tốt để giảm thiểu việc sử dụng dầu và điện có thể được thực hiện mà không làm tăng chi phí. Hiện có một số công nghệ được biết đến có thể được thử nghiệm tại Bến Tre. Ví dụ năng lượng mặt trời, tuy tốn kém lắp đặt nhưng sau này không phải trả chi phí cho điện. Vì vậy, một hệ thống cần được phát triển sẽ cung cấp năng lượng mặt trời với chi phí thấp hơn chi phí của việc cung cấp điện bình thường. Điều này sẽ tiết kiệm chi phí, tăng việc làm, giảm áp lực trên lưới điện bình thường. Các nguồn khác của năng lượng thay thế có thể là từ nhiên liệu sinh học. Một thông tin được biết đến ở Bến Tre là khí sinh học. Các phương pháp cần phải được cải tiến tốt hơn để nhiều người sẽ thấy được lợi ích và xem thế nào nó có thể giảm chi phí nhiên liệu và tăng thu nhập bằng cách bắt đầu một doanh nghiệp mới do tiếp cận với chi phí khí gas thấp hoặc chi phí điện thấp được thực hiện bởi một máy phát điện chạy bằng biogas. Nhiên liệu sinh học có thể được làm từ nhiều nguồn với công nghệ mới, ví dụ từ mỡ cá tra, hoặc từ đường mía, thậm chí từ một số cỏ dại mọc trong các ao nuôi cá. Nghiên cứu về tất cả các công nghệ này đã được thực hiện ở nước ngoài và ở Việt Nam. Có một cơ hội cho Bến Tre áp dụng điều này với tình hình hiện tại và làm thí điểm cho các tỉnh khác ở Việt Nam.

Chương trình sẽ sử dụng nhiều nguồn lực để nâng cao nhận thức cho người dân Bến Tre về biến đổi khí hậu và đặc biệt là thích ứng biến đổi khí hậu. Điều quan trọng là mọi người phải hiểu về biến đổi khí hậu thì họ mới hiểu được họ sẽ chuẩn bị những gì và họ sẽ có động cơ để tìm hiểu làm thế nào có thể chuẩn bị cho bản thân mình. Ví dụ, có thể nhìn vào nguồn nước uống và họ nghĩ cách để cải thiện. Hoặc nhìn vào ngôi nhà, họ nghĩ cách làm cho nó chắc hơn trong trường hợp có bão và mát trong trường hợp thời tiết rất nóng….

Tác động của biến đổi khí hậu giống như một lỗ nhỏ trên con đê. Nếu chúng ta phát hiện sớm và sữa chữa kịp thời thì lỗ hỏng được lấp lại, với chi phí và thiệt hại là rất nhỏ; ngược lại đợi cho đến khi lổ hỏng lớn hơn và đê yếu đi thì các chi phí và thiệt hại lớn. Biến đổi khí hậu cũng tương tự, cần sớm thích nghi để tránh được rất nhiều tác động tiêu cực.
* Xin cảm ơn ông.
Trần Quốc (thực hiện)